Carl Edward Sagan Carl Edward Sagan was an American astronomer, cosmologist, astrophysicist, astrobiologist,
...
«دانش» چیزی است که «فردوسی طوسی» دربارۀ آن گفته است:
«توانا بُوَد هر که دانا بُوَد/ ز دانش دل پیر بُرنا بُوَد»
ما امروز در زبان فارسی هم کلمۀ عربی «علم» را به کار می بریم، هم کلمۀ فارسی «دانش» را. خیلی از مردم خیال می کنند هنوز هم این دو کلمه در معنی «مترادف» است، و تنها فرقی که با هم دارد این است که اوّلی «عربی» است و دوّمی «فارسی».
امّا من فکر می کنم که امروز وقتی می گوییم «علم» منظورمان همان چیزی است که در انگلیسی می گویند «سایِنس» (Science) و در فرانسوی آن را «سیانس» تلفّظ می کنند. امّا وقتی کلمۀ «دانش » را به کار می بریم، منظورمان چیزی است که در انگلیسی می گویند «نالِج» (Knowledge).
«دانش» شامل آگاهی آدميزاداز هر چیز است و از همه چیز، و همان چیزی است که «فردوسی طوسی» دربارۀ آن گفته است: «توانا بُوَد هر که دانا بُوَد/ ز دانش دل پیر بُرنا بُوَد»، و در اشاره به همین چیز است که انگلیسی زبانها می گویند:
«نالِج ایز پاوِر» (Knowledge is power)، یعنی دانستن توانستن است.
امّا کلمۀ عربی «علم» را در فارسی امروز به معنایی به کار می بریم که یکی از تعریفهایش این است:
«ملا حظه، تشخیص، توصیف، پژوهش تجربی، و توضیح نظری پدیده ها». و وقتی همچین فعّالیتی را دربارۀ یک پدیدۀ معیّن طبیعی یا یکی از موضوعهای وابسته به جهان مادّی انجام بدهیم، در زمینۀ آن پدیده یا آن موضوع «علم» (science) کسب می کنیم و «عالم» (scientist) می شویم.
امّا «علم» که انواع متعدّد دارد، چیزی است که مثلاً «عمر خیّام» در رشته های ریاضیات و نجوم آموخته بود و در آنها به مرتبۀ استادي رسیده بود
با این حساب فردوسی طوسی «دانا» بود، امّا «عالم» نبود، چون آنچه دربارۀ تاریخ ایران، افسانه های تاریخی ایران، زبان فارسی، و شعر عروضی می دانست، خصوصیات یک «علم» معیّن را نداشت. زباندان بود، امّا زبانشناس نبود. نرفته بود «علم زبانشناسی» تحصیل کند. با زباندانی و حماسه سرایی خود «ادیب» حساب می شد، نه «عالم» .
امّا «عمر خیّام»، شعرش به کنار، رفته بود «ریاضیات» یاد گرفته بود، «نجوم» یاد گرفته بود، یعنی «علوم ریاضی» و «علم نجوم» می دانست.
با وجود همۀ تفاوتی که «دانش» و «علم» در زبان فارسی امروز پیدا کرده است، همین کلمۀ «دانش» را که معنای عامّ و وسیع دارد، وقتی به آن پسوند «مند» اضاف کنیم، می شود «دانشمند» و با «دانا» از زمین تا آسمان تفاوت پیدا می کند، حتّی از «عالم» هم بالاتر می رود، چون در فارسی امروز کسی که مثلاً در «علم فیزیک» بالاترین درجۀ دانشگاهی را گرفته باشد، و در دانشگاه درس هم بدهد، «عالم» حساب می شود، امّا فقط وقتی به او می گوییم «دانشمند» که در فیزیک کشفی کرده باشد، نظریۀ جدیدی ارائه کرده باشد، و کار او «علم فیزیک» را گسترش داده باشد، مثل «آلبرت اینشتین» (Albert Einstein) و " كارل ادوارد ساگان " ( K.E. Sagan ) و ...
...
مرحمت عالي زياد .
شهر فرنگي 28 فروردين ماه 1394
